Witaminy – prawda i mity

Każdy zna słowo witamina, cóż to takiego?
Od dawna znane były pewne choroby o niewyjaśnionej etiologii. Na Archipelagu Malajskim występowała przypadłość zwana beri-beri. Objawiała się ona przykurczami mięśni i zaburzeniami nerwowymi. Jest to objaw braku witaminy B1 (tiaminy) – awitaminozy. Kiedy Kolumb w 1493 roku powrócił do Hiszpanii, prawie połowa jego załogi zmarła po drodze na dziwną chorobę, była to awitaminoza, brak witaminy C.

Na długo przed odkryciem witamin wiele kultur miało świadomość istnienia pewnego rodzaju żywności mającego duży wpływ na zdrowie organizmów. Starożytni Egipcjanie np.: zalecali spożywać wątrobę w celu leczenia kurzej ślepoty. Dopiero niedawno wyjaśniono działanie tych substancji. Począwszy od XVIII wieku wielu lekarzy i naukowców poczyniło odkrycia w dziedzinie natury i zalet witamin.

W roku 1747 szkocki lekarz dr James Lind odkrył, że pewien składnik (znany obecnie jako witamina C – kwas askorbinowym) występujący w owocach cytrusowych i pomaga w zapobieganiu szkorbutu.

Przełom nastąpił w 1890 roku, kiedy to holenderski lekarz Eijkmann zauważył u skazańców w więzieniu na Jawie typowe objawy beri-beri. Te same objawy stwierdził u kur karmionych resztkami z więziennej kuchni. Głównym daniem był tam łuskany ryż. Połączył logicznie te zjawiska i po podaniu kurom pełnowartościowego ryżu kury wyzdrowiały. Stosując tę dietę u penitentów, przyczynił się do wyzdrowienia wielu z nich, u których jeszcze choroba nie była mocno zaawansowana. Wywnioskował z powyższego, że w łuskach ryżu znajduje się substancja, która niezbędna jest do funkcjonowania organizmu.

W roku 1905 natomiast dr William Fletcher odkrył, że usunięcie z pożywienia pewnych składników (znanych obecnie jako witaminy) powoduje choroby. Swoje obserwacje poczynił w czasie dochodzenia przyczyn choroby beri-beri w południowo – wschodniej Azji. Dr Fletcher doszedł do wniosku, że łuska nieoczyszczonego ryżu zawiera specjalny czynnik zapobiegający chorobie beri-beri.

Pod koniec XIX i z początkiem wieku XX, niektórzy badacze (Hopkins, Stepp, Łubin i Eikmann) zauważyli, że zwierzęta laboratoryjne karmione sztuczną pożywką – czystych węglowodanów, białek i soli mineralnych rozwijały się gorzej od karmionych pożywieniem naturalnym.

W 1912 roku Kazimierz Funk stwierdził, że substancja ta jest pierwszorzędową aminą i nazwał ją WITAMINĄ od łacińskiego wyrazu VITA – życie i AMINY, – czyli aminą życia. Była to witamina B1 – nazwana tak została od pierwszej litery wywoływanego schorzenia z powodu jej braku (beri-beri) – cemicznie – tiamina. Dalsze badania doprowadziły do wykrycia wielu innych witamin, które wcale nie były aminami, ale nazwa pozostała. Do witamin należą związki organiczne o różnej budowie, należą tu nawet alkohole (witamina A, C i E). Podzielono je na dwie grupy, rozpuszczalne w wodzie i rozpuszczalne w tłuszczach.

Nie wszystkie witaminy zostały prawdopodobnie jeszcze odkryte. Za przykład może posłużyć odkryty niedawno kwas pangamowy (glukono-6-acetylo-N-dwumetyloamina), nazwany witaminą B15. Wpływa ona na przemianę tlenową w komórkach. Nie znany jest jeszcze przebieg reakcji zachodzącej w komórce, prawdopodobnie jest donatorem grup metylowych.

Witaminy dostarczane muszą być do organizmu jako już gotowe związki lub jako prowitaminy – związki syntetyzowanych przez rośliny, które następnie w organizmie zwierzęcia przerabiane są na witaminy (kalcyferol). Kwas askorbinowy jest witaminą dostarczaną tylko dla wyższych naczelnych i świnki morskiej. Pozostałe organizmy zdolne są do wytwarzania tej substancji chemicznej w swoim organizmie.

Witaminy, są to więc organiczne związki, które są niezbędne dla normalnego przebiegu szeregu procesów metabolicznych w organizmie człowieka. Witaminy wprzęgnięte są również w przemianę tłuszczów i węglowodanów w energię, prawidłowe działanie wielu enzymów – w większości to koenzymy. Ich brak lub za mała ilość prowadzi do zaburzeń w metabolizmie. Są skuteczne już w bardzo małych dawkach, rzędu pikogramów.

Mają też swój udział w procesie odnowy uszkodzonych tkanek, tworzeniu hormonów, przeciwciał, krwinek, budowie materiału genetycznego itd. Witaminy nie są natomiast źródłem energii i materiałem budulcowym.

Zbyt duża ilość niektórych witamin może doprowadzić do hiperwitaminozy (zwłaszcza rozpuszczalnych w tłuszczach), a długotrwały brak określonej witaminy lub zespołu witamin powoduje chorobę zwaną awitaminozą.

Istnieją tzw. prowitaminy, które po spożyciu mogą być przez organizm człowieka przetwarzane na witaminy. Przykładem prowitaminy jest ß-karoten. Z jednej cząsteczki ß-karotenu powstają dwie cząsteczki retinolu.

WITAMINY ROZPUSZCZALNE W WODZIE

Witaminy te nie wykazują żadnego pokrewieństwa, są jednak polarnymi cząsteczkami, co sprawia, iż są rozpuszczalne w wodzie. Są one syntezowane przez rośliny z jednym wyjątkiem kobalaminy – witaminy B12, która jest syntezowana przez bakterie. Dlatego najczęściej występują w zielonych liściach. Z powodu ich bardzo dobrej rozpuszczalności w wodzie, kompleks witamin B jak również witamina C nie mogą być w organizmie magazynowane. Muszą więc być cały czas dostarczane do organizmu. Wyjątkiem jest witamina B12, która jest magazynowana w wątrobie. Jej ilość może pokrywać zapotrzebowanie na lata. Wszystkie witaminy rozpuszczalne w wodzie za wyjątkiem witaminy C są koenzymami.

Witaminy rozpuszczalne w wodzie nie akumulują się w ciele człowieka, są wydalane z moczem i w związku z tym muszą być w sposób ciągły i systematyczny dostarczane z pełnowartościowego pożywienia.

B1 – tiamina
B2 – ryboflawina
B3 – niacyna
B4 – cholina
B5 – kwas pantotenowy
B6 – pirodoksyna
B7 – biotyna
B8 – inozytol
B9 – kwas foliowy
B10 – kwas para-aminobenzoesowy (PABA)
B12 – kobalamina
B13 – kwas orotowy
B15 – kwas pangamowy
B17 – amygdalina
C – kwas askorbinowy

WITAMINY ROZPUSZCZALNE W TŁUSZCZACH

Występują głównie w pokarmach zawierających tłuszcz. Nienasycone kwasy tłuszczowe (witamina F) kw. arachidowy, kw. linolowy, kw. linolinowy. Mogą one być magazynowane w organizmie – w wątrobie i tkance tłuszczowej. Zapasy witaminy D w wątrobie mogą starczyć nawet na około trzy miesiące.

A – retinol
D – kalciferoi
E – tokoferol
K – filochinon
F – zespół nienasyconych kwasów tłuszczowych: Iinolowego, linolenowego i arachidowego.
T – karnityna
U – L-metylo-metionino-sulfonian

cdn.